Ngày 27/10/1975, Bộ Nội vụ (nay là Bộ Công an) ban hành Quyết định số 2493/BNV thành lập tổ chức pháp chế đầu tiên trực thuộc Bộ trưởng,  đánh dấu sự ra đời của lực lượng Pháp chế CAND.

Trải qua 40 năm xây dựng và trưởng thành, đến nay, lực lượng Pháp chế CAND đã được tổ chức từ Bộ đến địa phương với lực lượng cán bộ cả chuyên trách và kiêm nhiệm, 100% cán bộ Pháp chế có trình độ cử nhân trở lên, trong đó có 1 giáo sư, nhiều phó giáo sư, tiến sĩ, thạc sĩ.

Cùng với sự đổi mới, lớn mạnh về tổ chức bộ máy, công tác pháp chế ngày càng mở rộng, đi vào chiều sâu, góp phần quan trọng xây dựng và hoàn thiện cơ sở pháp lý bảo vệ an ninh quốc gia, bảo đảm trật tự, an toàn xã hội, đấu tranh phòng, chống tội phạm qua mỗi thời kỳ. Lực lượng Pháp chế CAND đã tham mưu, tư vấn với Đảng uỷ Công an Trung ương (CATW), lãnh đạo Bộ Công an và Công an các cấp nhiều vấn đề về xây dựng và thi hành pháp luật về an ninh, trật tự; chủ trì và tham gia xây dựng hàng nghìn văn bản quy phạm pháp luật.

Chỉ tính trong 10 năm (2005-2015), lực lượng Pháp chế CAND đã tham mưu giúp Bộ Công an chủ trì xây dựng trình các cơ quan có thẩm quyền ban hành 11 luật, 8 pháp lệnh, 94 nghị định, 64 quyết định của Thủ tướng Chính phủ, 92 thông tư liên tịch, 566 thông tư và tham gia xây dựng hàng trăm văn bản quy phạm pháp luật liên quan đến quản lý nhà nước về an ninh, trật tự, đấu tranh phòng, chống tội phạm; đang xây dựng nhiều dự án luật quan trọng khác như: Luật Tổ chức cơ quan điều tra hình sự; Luật Tạm giữ, tạm giam; Luật Biểu tình; Luật Công an xã và một số chương của Bộ luật Hình sự (sửa đổi), Bộ luật Tố tụng hình sự (sửa đổi)...

Trong lĩnh vực hợp tác quốc tế về xây dựng pháp luật và cải cách hành chính, tư pháp, từ năm 1986 đến nay, đã tham mưu cho cấp có thẩm quyền đàm phán, ký kết, gia nhập và triển khai thực hiện có hiệu quả gần 300 điều ước quốc tế, thỏa thuận hợp tác quốc tế liên quan đến lĩnh vực an ninh, trật tự, phê chuẩn hơn 10 điều ước quốc tế đa phương; hoàn thành đàm phán, ký kết 37 hiệp định liên quan đến tương trợ tư pháp hình sự, chuyển giao người bị kết án phạt tù, dẫn độ, phòng, chống tội phạm; trong đó, có nhiều điều ước quốc tế được dư luận quốc tế và trong nước đánh giá cao như: Nghị quyết về việc phê chuẩn Công ước của Liên Hợp Quốc về chống tra tấn và các hình thức đối xử hoặc trừng phạt tàn bạo, vô nhân đạo hoặc hạ nhục con người; Hiệp định tương trợ tư pháp về hình sự giữa các quốc gia ASEAN; Công ước ASEAN về chống khủng bố... Cục Pháp chế và Cải cách hành chính, tư pháp được giao nhiệm vụ là cơ quan đầu mối tiếp nhận và xử lý yêu cầu tương trợ tư pháp hình sự, dẫn độ và chuyển giao người bị kết án phạt tù với các nước trên thế giới.

Pháp chế CAND đã làm tốt chức năng là Thường trực Hội đồng phối hợp phổ biến, giáo dục pháp luật ở các cấp Công an; triển khai thực hiện có hiệu quả Ngày Pháp luật nước CHXHCN Việt Nam trong CAND với chủ đề, nội dung, hình thức sáng tạo, thiết thực, có sức lan tỏa lớn, góp phần nâng cao ý thức “thượng tôn pháp luật” cho cán bộ, chiến sĩ; xây dựng kế hoạch và tham mưu cho cấp có thẩm quyền triển khai thực hiện có hiệu quả nhiệm vụ phổ biến, giáo dục pháp luật cho các đối tượng đặc thù và nhân dân ở vùng dân tộc thiểu số, miền núi, vùng sâu, vùng xa, biên giới, ven biển, hải đảo, vùng có điều kiện kinh tế - xã hội đặc biệt khó khăn.

Công tác theo dõi, kiểm tra việc thi hành pháp luật, thực hiện quy chế dân chủ ngày càng khởi sắc, đi vào nền nếp, có chiều sâu và đã thu được nhiều kết quả quan trọng. Pháp chế CAND đã chủ trì, phối hợp với các tổng cục, đơn vị có liên quan tổ chức các đoàn kiểm tra công tác thi hành pháp luật ở Công an đơn vị, địa phương, kịp thời chấn chỉnh, xử lý những sai phạm, đề ra các giải pháp khắc phục nhằm bảo đảm cho pháp luật được chấp hành nghiêm chỉnh, có hiệu lực, hiệu quả.

Quán triệt chủ trương chỉ đạo của Đảng, Chính phủ và của lãnh đạo Bộ Công an về công tác cải cách hành chính, lực lượng Pháp chế CAND đã tham mưu cho thủ trưởng Công an các cấp triển khai thực hiện các đề án, chương trình cải cách hành chính; bảo đảm các thủ tục hành chính ngày càng đơn giản, thuận tiện, đáp ứng yêu cầu chính đáng của cá nhân, tổ chức; phục vụ công tác chỉ huy, điều hành của lãnh đạo Công an các cấp.

Công tác nghiên cứu khoa học cũng được đẩy mạnh và tăng cường. Lực lượng pháp chế CAND đã tổ chức nghiên cứu hàng chục đề tài khoa học, được nghiệm thu đạt loại xuất sắc, qua đó cung cấp những luận cứ khoa học, lý luận và thực tiễn cho công tác hoạch định, xây dựng chính sách, hoàn thiện thể chế, pháp luật có liên quan đến bảo vệ an ninh, trật tự.

Bên cạnh đó, lực lượng Pháp chế CAND đã thực hiện tốt việc tổng kết thi hành các quy định của Hiến pháp năm 1992 về an ninh, trật tự, an toàn xã hội và phòng, chống tội phạm phục vụ cho việc sửa đổi Hiến pháp năm 2013; giúp lãnh đạo Bộ Công an tổ chức cuộc thi viết “Tìm hiểu Hiến pháp nước CHXHCN Việt Nam” trong CAND; làm tốt nhiệm vụ Thường trực Ban Chỉ đạo cải cách tư pháp; Thường trực công tác cải cách hành chính, Thường trực Ban Chỉ đạo thực hiện dân chủ, Thường trực Tiểu ban lý luận pháp luật về bảo vệ an ninh, trật tự và cải cách tư pháp; Thường trực Chi hội Luật gia Bộ Công an…; thực hiện công tác quản lý nhà nước về bồi thường của Nhà nước trong CAND; quản lý, theo dõi tình hình xử phạt vi phạm hành chính thuộc thẩm quyền xử phạt của lực lượng CAND…

Điểm lại những thành tích nổi bật của lực lượng Pháp chế CAND trong chặng đường 40 năm qua luôn gắn liền với sự chỉ đạo, lãnh đạo của Đảng ủy CATW, lãnh đạo Bộ Công an; góp phần tô thắm truyền thống 70 năm anh hùng, vẻ vang của lực lượng CAND được ghi nhận bằng nhiều phần thưởng cao quý như: Huân chương Bảo vệ Tổ quốc hạng nhất (2015); Huân chương Chiến công hạng nhì (năm 1985), Huân chương Chiến công hạng nhất (năm 2000); Huân chương Quân công hạng ba (2005, 2010); nhiều lần được Chính phủ, Bộ Công an tặng Cờ thi đua xuất sắc.

Tiến tới Đại hội lần thứ XII của Đảng, trên cơ sở tổng kết 10 năm thực hiện Chiến lược xây dựng và hoàn thiện hệ thống pháp luật và Chiến lược cải cách tư pháp, lực lượng Pháp chế CAND tiếp tục chủ động tham mưu, đề xuất với Đảng ủy Công an Trung ương và lãnh đạo Bộ Công an những định hướng, giải pháp tổng thể nhằm từng bước hoàn thiện hệ thống pháp luật về an ninh, trật tự theo quy định của Hiến pháp năm 2013 theo hướng giải quyết tốt mối quan hệ giữa nhiệm vụ bảo vệ an ninh, trật tự và phát triển kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa trong bối cảnh hội nhập quốc tế; đồng thời, tham mưu các giải pháp tăng cường hiệu quả thi hành pháp luật; bảo đảm gắn kết chặt chẽ công tác xây dựng pháp luật với công tác tuyên truyền, kiểm tra theo dõi thi hành pháp luật, kiểm tra văn bản quy phạm pháp luật, cải cách hành chính, tư pháp; tiếp tục nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý nhà nước trong các lĩnh vực bảo đảm trật tự, an toàn xã hội, đặc biệt trên những công việc liên quan trực tiếp đến người dân…