Luật Thi hành án hình sự được Quốc hội khóa XIV thông qua ngày 14/6/2019, có hiệu lực thi hành từ ngày 01/01/2020.  

Qua 05 năm triển khai thực hiện, công tác thi hành án hình sự từng bước đi vào nền nếp, nghiêm minh, chặt chẽ, các quyền và chế độ của người chấp hành án được thực hiện theo đúng quy định của pháp luật, góp phần phục vụ hiệu quả công tác điều tra, truy tố, xét xử, thi hành án và thể hiện được chính sách khoan hồng, nhân đạo của Đảng và Nhà nước ta trong giáo dục, cải tạo người phạm tội. Tuy nhiên, bên cạnh kết quả đạt được, Luật Thi hành án hình sự năm 2019 đã bộc lộ những khó khăn, vướng mắc, bất cập và đặt ra yêu cầu cần thiết phải tiến hành sửa đổi, bổ sung để giải quyết những khó khăn, vướng mắc, bất cập trong quá trình thực hiện, phù hợp với điều kiện, tình hình mới, cụ thể như sau:

Một là, hoàn thiện quy định về nhiệm vụ, quyền hạn của cơ quan, đơn vị trong công tác thi hành án hình sự bảo đảm tăng cường phân cấp, phân quyền

(1) Hiện nay lực lượng Công an chính quy đã được bố trí tại tất cả các xã, thị trấn trên cả nước và đang tiếp tục được kiện toàn, nâng cao về số lượng và trình độ chuyên môn đáp ứng yêu cầu công tác nhưng chưa được giao chủ trì thực hiện quản lý, giám sát người chấp hành án hình sự ngoài cộng đồng;

(2) Chưa có quy định thẩm quyền của trại tạm giam trong trích xuất phạm nhân đang giam giữ tại trại tạm giam đi khám bệnh, chữa bệnh, trích xuất đối với phạm nhân có con dưới 36 tháng tuổi theo mẹ vào trại giam, trại tạm giam đi tiêm chủng; chưa có quy định về trách nhiệm của Ủy ban nhân dân cấp xã trong phối hợp với cơ quan thực hiện thủ tục khai tử để thực hiện khai tử đối với phạm nhân chết và gửi trích lục khai tử cho cơ quan thực hiện thủ tục khai tử;

(3) Chưa có quy định về nhiệm vụ, quyền hạn của Công an cấp xã, đơn vị Quân đội trong quản lý người được hoãn, tạm đình chỉ chấp hành hình phạt tù;

(4) Chưa có quy định thẩm quyền thu thập thông tin sinh trắc học của người đang chấp hành án hình sự trong trường hợp chưa có thông tin để phục vụ công tác quản lý thi hành án hình sự và phòng, chống tội phạm…

Hai là, hoàn thiện các quy định về quyền, nghĩa vụ và chế độ của người chấp hành án

(1) Chưa có quy định về thời gian thực hiện thăm gặp thân nhân, việc thăm gặp, tiếp xúc lãnh sự bằng hình thức trực tuyến trong trường hợp dịch bệnh phức tạp; chưa có quy định về thời gian thực hiện thăm gặp, tiếp xúc lãnh sự...;

(2) Chưa có quy định đối với trường hợp người được hoãn, tạm đình chỉ chấp hành hình phạt tù hết thời hạn hoãn, tạm đình chỉ với lý do bệnh nặng nhưng bệnh án hoặc kết luận giám định y khoa của cơ sở khám bệnh, chữa bệnh đang điều trị, bệnh viện cấp quân khu xác định sức khỏe của họ chưa phục hồi;

(3) Luật chưa đồng bộ với quy định Luật Khám bệnh, chữa bệnh năm 2023;

(4) Chưa có quy định về quyền của phạm nhân được hiến mô, bộ phận cơ thể;

(5) Quy định về chế độ của phạm nhân (lao động, ăn, nhận quà, chăm sóc y tế, trích xuất, khen thưởng, xử lý vi phạm...) có một số hạn chế, bất cập;

(6) Chưa có quy định về giải quyết trường hợp người chấp hành án hình sự ngoài cộng đồng có nguyện vọng làm việc, học tập ngoài nơi cư trú;

(7) Chưa có quy định về nghĩa vụ của người được hoãn, tạm đình chỉ chấp hành hình phạt tù...

Ba là, thực hiện chủ trương, chính sách của Đảng về tiếp tục đổi mới, sắp xếp tổ chức bộ máy của hệ thống chính trị tinh gọn, hoạt động hiệu lực, hiệu quả, do vậy cần phải sửa đổi các quy định về hệ thống cơ quan thi hành án hình sự cho phù hợp.

Luật Thi hành án hình sự (sửa đổi) được giữ nguyên phạm vi điều chỉnh so với Luật Thi hành án hình sự năm 2019. Trong đó, sửa đổi 108/207 điều, bổ sung 10 điều, bỏ 25 điều; những quy định được sửa đổi, bổ sung này nhằm bảo đảm tính đồng bộ, thống nhất của hệ thống pháp luật; giải quyết những tồn tại, khó khăn trong thực tiễn hiện nay và đáp ứng yêu cầu công tác thi hành án hình sự trong thời gian tới.

BỐ CỤC VÀ NỘI DUNG CƠ BẢN CỦA DỰ ÁN LUẬT

* Bố cục:

Dự thảo Luật gồm 192 điều, được quy định thành 16 chương:

- Chương I: Những quy định chung; 

- Chương II: Hệ thống tổ chức thi hành án hình sự, nhiệm vụ, quyền hạn của cơ quan có thẩm quyền trong thi hành án hình sự;

- Chương III: Thi hành án phạt tù; 

- Chương IV: Thi hành án tử hình; 

- Chương V: Thi hành án treo, án phạt cảnh cáo, cải tạo không giam giữ; 

- Chương VI: Thi hành án phạt cấm cư trú, quản chế;  

- Chương VII: Thi hành án phạt trục xuất; 

- Chương VIII: Thi hành án phạt tước một số quyền công dân; 

- Chương IX: Thi hành án phạt cấm đảm nhiệm chức vụ, cấm hành nghề hoặc làm công việc nhất định; 

- Chương X: Thi hành biện pháp tư pháp;

- Chương XI: Thi hành án đối với pháp nhân thương mại; 

- Chương XII: Kiểm sát thi hành án hình sự;  

 - Chương XIII: Bảo đảm điều kiện cho hoạt động thi hành án;  

- Chương XIV: Giải quyết khiếu nại, tố cáo trong thi hành án hình sự; 

- Chương XV: Nhiệm vụ, quyền hạn của cơ quan nhà nước trong quản lý công tác thi hành án hình sự; 

- Chương XVI: Điều khoản thi hành;  

* Những nội dung sửa đổi cơ bản của dự thảo Luật:

- Bổ sung đối tượng hoãn chấp hành hình phạt tù và tạm đình chỉ chấp hành hình phạt tù vào phạm vi điều chỉnh.

- Bổ sung quy định về thân nhân người chấp hành án, hoãn chấp hành hình phạt tù, về thi hành quyết định tạm đình chỉ chấp hành hình phạt tù.

- Bổ sung Công an cấp xã là cơ quan được giao một số nhiệm vụ thi hành án hình sự.

- Bổ sung nhiệm vụ, quyền hạn “thu thập thông tin sinh trắc học của người chấp hành án trong trường hợp chưa có thông tin” của cơ quan thi hành án hình sự Công an cấp tỉnh, cơ quan thi hành án hình sự cấp quân khu.

- Sửa đổi, bổ sung quy định về nhiệm vụ, quyền hạn, cơ cấu tổ chức của trại giam trong thu thập thông tin sinh trắc học của phạm nhân trong trường hợp chưa có thông tin; chỉ nhận tài sản, tiền do cơ quan thi hành án dân sự chuyển đến để giao cho phạm nhân theo quy định của Luật Thi hành án dân sự; quyết định trích xuất phạm nhân; tổ chức của trại giam và sửa đổi, bổ sung tiêu chuẩn, trình độ của Giám thị, Phó Giám thị, Trưởng phân trại, Phó trưởng phân trại, Đội trưởng, Phó đội trưởng theo quy định của Bộ trưởng Bộ Công an, Bộ trưởng Bộ Quốc phòng.

 - Bổ sung thẩm quyền của Giám thị trại tạm giam đối với trường hợp trích xuất phạm nhân phục vụ yêu cầu khám bệnh, chữa bệnh, quản lý, lao động, học tập; phạm nhân đến khu điều trị tại bệnh viện để phục vụ phạm nhân bị bệnh nặng không tự phục vụ bản thân được, phạm nhân có con dưới 36 tháng tuổi theo mẹ vào trại giam phải đưa đi khám bệnh, chữa bệnh tại cơ sở khám bệnh, chữa bệnh ngoài trại giam, trại tạm giam, tiêm chủng.

- Sửa đổi, bổ sung nhiệm vụ, quyền hạn của Ủy ban nhân dân, Công an cấp xã theo hướng: (1) Ủy ban nhân dân cấp xã thực hiện nhiệm vụ, quyền hạn giáo dục người được hưởng án treo, người chấp hành hình phạt cải tạo không giam giữ, cấm cư trú, cấm đảm nhiệm chức vụ, cấm hành nghề hoặc làm công việc nhất định, tước một số quyền công dân; phối hợp giáo dục người được hoãn, tạm đình chỉ chấp hành hình phạt tù, người được tha tù trước thời hạn có điều kiện, người chấp hành hình phạt quản chế; trường hợp người chấp hành án chết, Ủy ban nhân dân cấp xã nơi người chấp hành án cư trú hoặc nơi người chấp hành án chết có trách nhiệm phối hợp cơ quan thực hiện thủ tục khai tử để thực hiện khai tử đối với người chấp hành án; gửi trích lục khai tử cho cơ quan thực hiện thủ tục khai tử; phối hợp trong việc quản lý, giám sát các đối tượng nêu trên; (2) Công an cấp xã thực hiện nhiệm vụ, quyền hạn quản lý, giám sát người được hưởng án treo, người chấp hành hình phạt cải tạo không giam giữ, cấm cư trú, cấm đảm nhiệm chức vụ, cấm hành nghề hoặc làm công việc nhất định, tước một số quyền công dân; quản lý người được hoãn, tạm đình chỉ chấp hành hình phạt tù, người được tha tù trước thời hạn có điều kiện; kiểm soát người chấp hành hình phạt quản chế.

- Bổ sung quy định người bị kết án phạt tù đang bị tạm giam mà có thời hạn chấp hành hình phạt tù còn lại dưới 03 tháng từ khi có quyết định thi hành án thì cơ quan quản lý thi hành án hình sự thuộc Bộ Công an, Bộ Quốc phòng quyết định họ chấp hành án tại trại tạm giam đang giam họ.

- Sửa đổi, bổ sung quy định về thi hành quyết định hoãn chấp hành hình phạt tù, nhiệm vụ, quyền hạn của Công an cấp xã, đơn vị quân đội trong quản lý người được hoãn chấp hành hình phạt tù, nghĩa vụ của người được hoãn chấp hành hình phạt tù.

- Bổ sung quy định phạm nhân được hiến mô, một phần bộ phận cơ thể; được lưu trữ trứng, tinh trùng theo quy định pháp luật; được hưởng chế độ, chính sách theo quy định pháp luật về hiến mô, bộ phận cơ thể người.

- Bổ sung quy định thu thập thông tin sinh trắc học của phạm nhân trong trường hợp chưa có thông tin khi tiếp nhận người chấp hành hình phạt tù.

- Sửa đổi, bổ sung quy định về việc bố trí giam riêng đối với phạm nhân có dấu hiệu mắc bệnh tâm thần, bệnh khác làm mất khả năng nhận thức hoặc khả năng điều khiển hành vi của mình trong thời gian chờ đưa đi giám định sức khỏe, chờ kết quả giám định và quyết định của Tòa án.

- Sửa đổi, bổ sung quy định về chế độ lao động của phạm nhân, tổ chức lao động cho phạm nhân và sử dụng kết quả lao động của phạm nhân.

- Sửa đổi, bổ sung quy định về xếp loại chấp hành án theo hướng bỏ kết quả khắc phục hậu quả do hành vi phạm tội của phạm nhân gây ra để nhận xét, đánh giá và xếp loại chấp hành án.

- Sửa đổi, bổ sung quy định về thủ tục đề nghị tạm đình chỉ chấp hành hình phạt tù, nhiệm vụ, quyền hạn của Công an cấp xã, đơn vị quân đội trong quản lý người được tạm đình chỉ chấp hành hình phạt tù, nghĩa vụ của người được tạm đình chỉ chấp hành hình phạt tù.

- Sửa đổi, bổ sung quy định về trích xuất phạm nhân; về khen thưởng phạm nhân; về xử lý phạm nhân vi phạm; về trả tự do cho phạm nhân; về chế độ ăn, ở đối với phạm nhân; về chế độ hoạt động thể dục, thể thao, sinh hoạt văn hóa, văn nghệ và sử dụng kinh sách, bày tỏ niềm tin tín ngưỡng, tôn giáo của phạm nhân; chế độ gặp, nhận quà của phạm nhân; về thủ tục thăm gặp, tiếp xúc lãnh sự; về chế độ liên lạc của phạm nhân; về chế độ chăm sóc y tế đối với phạm nhân.

- Sửa đổi, bổ sung quy định về thủ tục giải quyết trường hợp phạm nhân chết; về nhiệm vụ, quyền hạn của Công an cấp xã giải quyết trường hợp người được tha tù trước thời hạn có điều kiện ra khỏi nơi cư trú để làm việc; bổ sung nghĩa vụ chỉ được cư trú trên địa bàn cấp xã theo quyết định thi hành án của Tòa án có thẩm quyền.

- Sửa đổi, bổ sung quy định về xử lý người được tha tù trước thời hạn có điều kiện vi phạm nghĩa vụ hoặc vi phạm pháp luật bị xử phạt vi phạm hành chính.

- Bổ sung nhiệm vụ, quyền hạn giải quyết trường hợp người được hưởng án treo ra khỏi nơi cư trú để làm việc của Công an cấp xã; bổ sung nghĩa vụ chỉ được cư trú trên địa bàn cấp xã theo quyết định thi hành án của Tòa án có thẩm quyền của người được hưởng án treo; sửa đổi, bổ sung quy định về thành phần hồ sơ đề nghị rút ngắn thời gian thử thách đối với người được hưởng án treo.

- Bổ sung nhiệm vụ, quyền hạn giải quyết trường hợp người chấp hành án phạt cải tạo không giam giữ ra khỏi nơi cư trú để làm việc của Công an cấp xã; bổ sung nghĩa vụ chỉ được cư trú trên địa bàn cấp xã theo quyết định thi hành án của Tòa án có thẩm quyền của người chấp hành án phạt cải tạo không giam giữ; sửa đổi, bổ sung thẩm quyền của Công an cấp xã trong giải quyết việc vắng mặt tại nơi cư trú, thay đổi nơi cư trú hoặc nơi làm việc của người chấp hành án phạt cải tạo không giam giữ.

- Bổ sung nhiệm vụ, quyền hạn giải quyết trường hợp người chấp hành án phạt quản chế ra khỏi nơi cư trú để học tập, làm việc của Công an cấp xã.

- Sửa đổi, bổ sung quy định về thẩm quyền giải quyết khiếu nại của Trưởng Công an cấp xã, Thủ trưởng cơ quan Thi hành án hình sự Công an cấp tỉnh.

- Bổ sung quy định về nhiệm vụ, quyền hạn của Bộ Công an, Bộ Quốc phòng, Bộ Tư pháp.

- Bổ sung 01 điều về việc sửa đổi, bổ sung khoản 1 Điều 68 Bộ luật Hình sự và khoản 2 Điều 9, một số điểm Điều 11, Điều 15, Điều 18 Luật Đặc xá.

- Dự thảo Luật dự kiến có hiệu lực thi hành từ ngày 01/7/2026 và quy định chuyển tiếp./.

Phòng Hành chính tổng hợp