(Ảnh tư liệu)

Trong bối cảnh mới với xu thế toàn cầu hóa và hội nhập quốc tế, trên cơ sở tổng kết và kế thừa việc thực hiện Nghị quyết Trung ương 2 khóa VIII, tại Hội nghị Trung ương 8 khóa XI (4/11/2013) Đảng ta đã ban hành Nghị quyết số 29-NQ/TW về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục - đào tạo. “ Đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo là một yêu cầu khách quan và cấp bách”, đòi hỏi phải: đổi mới tư duy, đổi mới mục tiêu đào tạo; hệ thống tổ chức, loại hình giáo dục và đào tạo; nội dung, phương pháp dạy và học; cơ chế quản lý; xây dựng đội ngũ giáo viên, cán bộ quản lý; cơ sở vật chất, nguồn lực, điều kiện đảm bảo.. trong đó đổi mới phương pháp giảng dạy là một trong những khâu trọng tâm trong việc nâng cao chất lượng giảng dạy. Trong giai đoạn hiện nay, để góp phần đào tạo một đội ngũ cán bộ đủ đức, đủ tài đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ của thời kỳ mới, giáo viên phải không ngừng phấn đấu rèn luyện, nâng cao trình độ kiến thức và năng lực công tác để nâng cao chất lượng giảng dạy. Để nâng cao chất lượng giảng dạy, một giải pháp quan trọng là phải thực hiện có hiệu quả việc đổi mới phương pháp giảng dạy.  

Đổi mới phương pháp giảng dạy là sự cải tiến hoàn thiện các phương pháp dạy học đang sử dụng để góp phần nâng cao chất lượng và hiệu quả dạy học; là việc bổ sung phối hợp nhiều phương pháp để khắc phục mặt hạn chế của các phương pháp giảng dạy đang sử dụng nhằm đạt được mục tiêu dạy học đã đề ra, đồng thời là sự thay thế phương pháp đang sử dụng bằng phương pháp giảng dạy mới tối ưu, kết hợp với việc sử dụng các phương tiện, trang thiết bị dạy học hiện đại từ đó hình thành nên các ‘‘kiểu” dạy - học mới với mong muốn đem lại hiệu quả cao hơn. Thực hiện có hiệu quả phương châm ‘‘học đi đôi với hành”, ‘‘lý luận gắn với thực tiễn” “lấy người học làm trung tâm”, phải khai thác tối đa kinh nghiệm của người học.

Trong bối cảnh toàn cầu hóa, hội nhập quốc tế ngày càng sâu rộng, giáo dục 4.0 đặt ra nhiều thời cơ và thách thức cho cả người dạy và người học, trong đó đòi hỏi về đổi mới phương pháp giảng dạy càng trở nên cấp thiết và quan trọng. Trên cơ sở nghiên cứu các công trình, bài viết của Chủ tịch Hồ Chí Minh về phương pháp giáo dục, để quá trình đổi mới phương pháp giảng dạy đạt được hiệu quả cao góp phần nâng cao chất lượng giáo dục và đào tạo, hoàn thành mọi nhiệm vụ đặt ra cho ngành giáo dục đó là đào tạo cán bộ cho nước nhà, những chiến sĩ tiên phong trên mặt trận tư tưởng, văn hóa; truyền bá cho thế hệ trẻ lý tưởng đạo đức chân chính, hệ thống các giá trị, tinh hoa văn hóa của dân tộc và nhân loại; bồi dưỡng cho họ những phẩm chất cao quý và năng lực sáng tạo phù hợp với sự phát triển và tiến bộ xã hội… việc đổi mới phương pháp giảng dạy có thể dựa theo một số quan điểm của Chủ tịch Hồ Chí Minh về phương pháp giáo dục như sau:

         Thứ nhất, phương pháp giáo dục lấy người học làm trung tâm trong suốt quá trình dạy học

        Sinh thời, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã luôn xác định người học là trung tâm của quá trình giáo dục. Giáo dục phải dựa trên năng lực, điều kiện và trình độ của người học. Người viết: “bất kỳ việc to, việc nhỏ, chúng ta phải xét rõ và làm cho phù hợp với trình độ văn hóa, thói quen sinh hoạt, trình độ giác ngộ, kinh nghiệm đấu tranh, lòng ham, ý muốn, tình hình thiết thực của quần chúng”. Do đó, để nâng cao hiệu quả, chất lượng, đổi mới phương pháp giảng dạy phải căn cứ vào đối tượng người học mà truyền đạt nội dung và bổ sung phương pháp giáo dục cho phù hợp. Bên cạnh đó, giáo dục còn phải tìm hiểu điều kiện, hoàn cảnh của cả người dạy lẫn người học để định hướng phương pháp dạy học cho phù hợp, “phải lấy hoàn cảnh làm ăn mà tổ chức học mới duy trì được lâu dài, mới có kết quả”. Quan điểm dạy học “lấy người học làm trung tâm” đòi hỏi phải xây dựng lại các hình thức tổ chức dạy học và các phương pháp dạy học phù hợp. Mục đích là làm cho người học có thái độ học tập, rèn luyện tích cực và tự giác, có như vậy việc tiếp thu nội dung giáo dục mới nhanh chóng, hiệu quả, đạt mục tiêu.

(Ảnh tư liệu)

        “Lấy người học làm trung tâm” sẽ là một phương hướng, một kiểu dạy học phù hợp với yêu cầu của thời đại ngày nay. Với quan điểm trên, chúng ta có thể so sánh đối chiếu với Nghị quyết số 29-NQ/TW, ngày 04/11/2013 của Đảng Cộng sản Việt Nam về đổi mới căn bản toàn diện giáo dục và đào tạo, đáp ứng yêu cầu công nghiệp hóa, hiện đại hóa trong điều kiện kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa và hội nhập quốc tế và những điểm mới trong Văn kiện Đại hội Đảng XIII về giáo dục - đào tạo trong đó “Chuyển mạnh quá trình giáo dục từ chủ yếu trang bị kiến thức sang phát triển toàn diện năng lực và phẩm chất người học; từ học chủ yếu trên lớp sang tổ chức hình thức học tập đa dạng, chú ý dạy và học trực tuyến qua in-tơ-nét, truyền hình, các hoạt động xã hội, ngoại khóa, nghiên cứu khoa học; giáo dục nhà trường kết hợp với giáo dục gia đình và giáo dục xã hội. Đào tạo con người theo hướng có đạo đức, kỷ luật, kỷ cương, ý thức trách nhiệm công dân, xã hội; có kỹ năng sống, kỹ năng làm việc, ngoại ngữ, công nghệ thông tin, công nghệ số, tư duy sáng tạo và hội nhập quốc tế (công dân toàn cầu)” để thấy rằng Chủ tịch Hồ Chí Minh đã sớm định hướng căn bản cho việc xác định nguyên tắc và phương pháp giáo dục Việt Nam trong việc khẳng định lấy người học là chủ thể trung tâm của quá trình giáo dục.

         Thứ hai, phương pháp giáo dục lấy tự học, tự giáo dục làm cốt

        Hồ Chí Minh yêu cầu người học “phải biết tự động học tập”, “lấy tự học làm cốt, do thảo luận và chỉ đạo thêm vào”. Tuy nhiên, để việc tự học đạt hiệu quả cần phải có kế hoạch, phải “sắp xếp thời gian và bài học phải cho khéo, phải có mạch lạc với nhau mà không có xung đột với nhau”. Yêu cầu đặt ra để phát huy hiệu quả của việc tự học là phải đào sâu suy nghĩ, phát huy tính độc lập, tự chủ, sáng tạo, phải biết biến kiến thức của thầy thành kiến thức của mình.

        Quan điểm nêu trên của Chủ tịch Hồ Chí Minh một lần nữa được Đảng ta khẳng định trong Nghị quyết số 29: “Đối với giáo dục đại học, tập trung đào tạo nhân lực trình độ cao, bồi dưỡng nhân tài, phát triển phẩm chất và năng lực tự học, tự làm giàu tri thức, sáng tạo của người học”. Sự khẳng định này có thể thấy được giá trị lý luận và thực tiễn của tư tưởng Hồ Chí Minh về các nguyên tắc, phương pháp giáo dục.

 Thứ ba, phương pháp giáo dục nêu gương, kiểu mẫu về mọi mặt

        Chủ tịch Hồ Chí Minh khẳng định một nhà giáo giỏi không đòi hỏi phải tinh thông tất cả mọi lĩnh vực, hiểu hết tri thức của nhân loại, nhưng do yêu cầu nghề nghiệp nên nhà giáo phải không ngừng trau dồi kiến thức, thành thạo lĩnh vực chuyên môn của mình, đáp ứng ngày càng tốt hơn sự nghiệp giáo dục – đào tạo, không được bằng lòng với kiến thức đã có, thường xuyên tự học, tự bồi dưỡng, nâng cao trình độ chuyên môn, phương pháp sư phạm để thực sự là tấm gương sáng cho học sinh noi theo. Người nói: “Giáo viên cũng phải tiến bộ cho kịp thời đại thì mới làm được nhiệm vụ, chớ tự mãn cho mình giỏi rồi thì dừng lại mà dừng là lùi bước, là lạc hậu, tự đào thải mình trước”. Từ đó, Người khuyên mọi người thực hiện theo lời dạy Học, học nữa, học mãi của V.I. Lênin. Bên cạnh yêu cầu về chuyên môn, nghiệp vụ, Bác còn lưu ý giáo viên phải coi trọng học tập chính trị để củng cố đạo đức cách mạng, giữ vững lập trường, nâng cao hiểu biết chính trị để hoàn thành tốt trọng trách “trồng người”.

         Không chỉ nêu gương về đức và tài, Chủ tịch Hồ Chí Minh còn yêu cầu người giáo viên phải nêu gương cho học sinh, bởi “một tấm gương sống còn có giá trị hơn 100 bài diễn văn tuyên truyền” do đó tấm gương nhà giáo có tác dụng giáo dục học sinh rất lớn. Một tấm gương sáng của người thầy sẽ có cả một thế hệ noi theo, ngược lại một hành vi xấu của người thầy có thể làm tổn thương, làm mất niềm tin cả một lớp người. Người răn dặn đội ngũ nhà giáo không được đánh mất phẩm chất của mình, dù hoàn cảnh nào cũng phải là tấm gương cho học sinh noi theo, tránh thái độ thờ ơ đối với xã hội, xa rời đời sống thực tế, lười biếng trong học tập và nâng cao trình độ; thái độ kèn cựa địa vị, xem nhẹ công việc của mình, thiếu tinh thần xây dựng tập thể.

        Ngày nay, Đảng và Nhà nước ta tiếp tục khẳng định quan điểm của Hồ Chí Minh về phương pháp nêu gương khi triển khai cuộc vận động “Mỗi thầy giáo, cô giáo là một tấm gương đạo đức, tự học và sáng tạo” từ năm 2007 đến năm 2017 và phong trào thi đua “Đổi mới, sáng tạo trong dạy và học” trong giai đoạn hiện nay. Đại hội Đảng XIII tiếp tục khẳng định việc chú trọng đào tạo, đào tạo lại đội ngũ giáo viên đáp ứng yêu cầu đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục, đào tạo bởi vì đây là đội ngũ "máy cái" của nền giáo dục, nếu đội ngũ này không có trình độ, phương pháp, đạo đức, nhân cách thì không thể đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục, đào tạo được.

 Thứ tư, phương pháp giáo dục gắn lý luận với thực tiễn cuộc sống, học tập đi đôi với lao động sản xuất

       Ngày 06-5-1950, nói chuyện tại Hội nghị toàn quốc lần thứ nhất về công tác huấn luyện và học tập, Hồ Chí Minh nhấn mạnh: “Học lý luận không phải để nói mép, nhưng biết lý luận mà không thực hành là lý thuyết suông. Học là để áp dụng vào việc làm. Làm mà không có lý luận thì không khác gì đi mò trong đêm tối, vừa chậm chạp vừa hay vấp váp. Có lý luận thì mới hiểu được mọi việc trong xã hội, trong phong trào để chủ trương cho đúng, làm cho đúng”, “học phải suy nghĩ, học phải liên hệ với thực tế, phải có thí nghiệm và thực hành. Học với hành phải kết hợp với nhau”. Người lưu ý, lý luận phải đem ra thực hành, thực hành phải theo lý luận: “Lý luận rất cần thiết, nhưng nếu cách học tập không đúng thì sẽ không có kết quả. Do đó, trong lúc học tập lý luận, chúng ta cần nhấn mạnh: lý luận phải liên hệ với thực tế”.

Nói chuyện tại Đại hội Giáo dục phổ thông toàn quốc, ngày 23-3-1956, Người khuyên các thầy giáo, cô giáo, cán bộ quản lý giáo dục nên tìm hiểu dạy cái gì, dạy như thế nào để học sinh hiểu chóng, nhớ lâu, tiến bộ nhanh, dạy và học không được phép câu nệ, hình thức, nhồi sọ mà phải biết “quý hồ tinh, bất quý hồ đa” và cốt yếu là phải làm cho người học hiểu thấu vấn đề. Người chỉ ra rằng, để người học hiểu thấu vấn đề thì có hai cách dạy, một là dạy thật tỉ mỉ và hai là dạy bao quát. Nghĩa là phải chọn lấy cái gì cơ bản nhất, cốt yếu nhất mà người học không thể quên, không thể nhầm lẫn với cái khác, khi cần có thể đem ra vận dụng ngay và còn có thể bổ sung cho phong phú thêm.

Phương pháp giáo dục nêu trên của Chủ tịch Hồ Chí Minh cho đến nay vẫn còn nguyên giá trí. Bởi sự kết hợp giữa lao động, sản xuất với học tập không chỉ trang bị cho người học những kiến thưc cơ bản mà còn đào tạo họ thành những con người có đức tính cần cù, siêng năng, hăng hái tham gia thực hiện “đời sống mới” và xây dựng xã hội mới. Quan điểm này của Người có ý nghĩa hết sức to lớn trong việc hoạch định các chương trình giáo dục, mục đích đào tạo, nội dung chương trình giáo dục. Nghị quyết 29 tiếp tục khẳng định quan điểm của Người: “Học đi đôi với hành; lý luận gắn liền với thực tiễn.”

Với cuộc cách mạng 4.0 hiện nay đã, đang và sẽ tạo ra những cơ hội mới cho giáo dục. Có thể nói chưa bao giờ người học có điều kiện học và hành như bây giờ. Và cũng có thể khẳng định chưa bao giờ hội đủ để xây dựng xã hội học tập, học tập suốt đời mà Hồ Chí Minh đã đặt nền móng từ những năm 50 của thế kỷ XX. Học đi đôi với hành, lý luận gắn với thực tiễn trong giáo dục đã trở thành nguyên tắc và phương pháp luận của giáo dục Việt Nam trong mọi giai đoạn lịch sử, nhất là ở thời kỳ hội nhập hiện nay. Vấn đề quan trọng là ở chỗ sự vận dụng, và tiếp nhận của nhân tố chủ quan ở mức độ nào và hiệu quả ra sao.

        Quan điểm của Chủ tịch Hồ Chí Minh về phương pháp giáo dục là thành quả của sự chắt lọc tinh hoa giáo dục của nhân loại, có tính khái quát, định hướng cho việc xây dựng nền giáo dục mới. Đất nước ta đang trong thời kỳ đổi mới, đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa và hội nhập quốc tế cùng với sự phát triển bùng nổ của cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tư, đổi mới phương pháp giảng dạy trong nền giáo dục 4.0 càng trở nên quan trọng và thiết yếu, vai trò, nhiệm vụ của những nhà giáo là hết sức nặng nề và người thầy cần phải tạo dựng cho mình những phẩm chất và năng lực nhằm cống hiến nhiều hơn nữa cho Tổ quốc nói chung, sự nghiệp giáo dục và đào tạo nói riêng. Quán triệt quan điểm của Chủ tịch Hồ Chí Minh về phương pháp giáo dục, để tạo ra những “sản phẩm” đáp ứng yêu cầu của xã hội, của sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa của đất nước, người thầy phải phải đẩy mạnh nghiên cứu khoa học, luôn tìm tòi, sáng tạo, không ngừng rèn luyện, tu dưỡng, phải có tâm huyết với nghề nghiệp, phải nâng cao, vươn xa hơn về nhận thức, tiếp cận tốt hơn với phương pháp dạy học hiện đại cùng với những nỗ lực của Đảng, Nhà nước và nhân dân ta trong công cuộc chấn hưng giáo dục nước nhà, góp phần giữ vững mục tiêu định hướng xã hội chủ nghĩa.

Trung tá Bùi Khắc Hải - Phó trưởng khoa Ngoại ngữ - Tin học