Xung đột và kinh tế

Lộ trình phổ biến nhất của những người nhập cư bất hợp pháp là từ bán đảo Balkan tiến vào châu Âu. Tháng 7/2022, có tới 14.866 người nhập cư bất hợp pháp đã bị bắt, gần gấp 3 lần so với cùng kỳ năm 2021. Ngoài ra, số người muốn nhập cư bất hợp pháp từ Trung Địa Trung Hải đã tăng cao chưa từng có, với tổng số 42.549 người, tăng 44% so với cùng kỳ năm 2021.

Phần lớn những người di cư bất hợp pháp đi qua tuyến đường Balkan là đến từ Syria và Afghanistan.

Số lượng người nhập cư bất hợp pháp tăng vọt, một mặt là do cuộc khủng hoảng kinh tế do đại dịch COVID-19 gây ra, mặt khác là do các cuộc xung đột và chiến tranh trong khu vực. Phần lớn những người di cư bất hợp pháp đi qua tuyến đường Balkan là đến từ Syria và Afghanistan. Syria vẫn ở trong tình trạng xung đột nhiều năm và Afghanistan đặt dưới sự kiểm soát của Taliban kể từ tháng 8/2021. Ở các nước châu Á và châu Phi, sự phổ biến của chủ nghĩa cực đoan Hồi giáo và các vấn đề kinh tế đang buộc hàng nghìn người phải rời bỏ quê hương của họ.

Nhiều quốc gia đã bắt đầu cảm nhận được ảnh hưởng của cuộc chiến Nga - Ukraine. Cuộc khủng hoảng lương thực và năng lượng buộc dân chúng phải rời bỏ quê hương. Tháng 7, Ủy viên Nội vụ EU Ilva Johansson cho biết: “Cuộc khủng hoảng lương thực và giá năng lượng tăng có thể dẫn đến nhân tố không an toàn, như quốc gia bất ổn, các tổ chức khủng bố hoặc băng nhóm tội phạm có tổ chức càng hung hăng, ngang ngược. Điều đó có nghĩa là mọi người cảm thấy không an toàn khi ở trong nước và sau đó chạy ra nước ngoài”.

Số liệu thống kê do Frontex cung cấp là số lượng người nhập cảnh bất hợp pháp, vì vậy không bao gồm người tị nạn Ukraine được các nước châu Âu chấp nhận. Xung đột lần này khiến giá các mặt hàng thiết yếu hằng ngày tăng cao, gián tiếp khiến hầu hết các quốc gia trên thế giới rơi vào tình trạng lạm phát.

Tuy nhiên, những hiện tượng này vẫn chưa có tác động rõ ràng đến vấn đề nhập cư. Học giả Vit Novotny, chuyên gia nghiên cứu dân nhập cư thuộc Trung tâm Nghiên cứu châu Âu Wilfried Martens nói: “Hiện nay còn quá sớm để nói rằng dòng di cư là kết quả của chiến tranh. Nhưng, nếu vấn đề lương thực không được cải thiện, dòng người di cư có thể sẽ gia tăng hơn nữa trong tương lai”.

Novotny nhấn mạnh ảnh hưởng của các vấn đề xã hội đối với hiện tượng nhập cư thường có độ trễ. Ví dụ, Taliban nắm quyền ở Afghanistan từ cuối tháng 8/2021, nhưng đến nay, số lượng người có ý đồ vượt qua biên giới nước này mới tăng lên. Do đó, ông cho rằng ảnh hưởng của cuộc chiến đối với người nhập cư vẫn chưa rõ ràng. Tuy nhiên, các nước châu Âu đã bắt đầu lo ngại về điều này.

Tác động sâu rộng

Kamil, chuyên gia phân tích cấp cao về di cư tại Viện nghiên cứu chính sách nhập cư, cũng cho rằng không thể kết luận xung đột Nga - Ukraine đã dẫn đến sự gia tăng nhập cư bất hợp pháp từ trung tâm Địa Trung Hải. Tuy nhiên, xung đột Nga - Ukraine thực sự đã khiến nhiều quốc gia trở nên suy yếu hơn. Các nước Bắc Phi phụ thuộc nhiều vào Ukraine và Nga về nhập khẩu lúa mì. Cuộc xung đột Nga - Ukraine đã có tác động nghiêm trọng đến nền kinh tế của nước này. Dịch COVID-19 đã giáng đòn chí mạng vào nền kinh tế và xã hội Bắc Phi. Khi đang cố gắng phục hồi sau những tác động đó, Bắc Phi lại bị lạm phát, thiếu lương thực và khủng hoảng năng lượng do cuộc chiến này gây ra. Đối với những quốc gia này, ảnh hưởng tổng hợp của các nhân tố trên mang tính hủy diệt.

Theo Kamil, ngoài lạm phát hoặc khủng hoảng năng lượng, làn sóng người di cư cũng có thể liên quan đến những nhân tố khác, như ảnh hưởng từ thiếu cơ hội việc làm, căng thẳng trong nước, biến đổi khí hậu và bạo lực. Ngoài ra, nhiều người nhập cư có người thân hoặc người quen đã đến châu Âu từ thời gian trước, đã chia sẻ kinh nghiệm, thậm chí trợ giúp tiền hoặc kiếm việc làm cũng là một trong những yếu tố thúc đẩy gia tăng số lượng người mong muốn nhập cư.

Sau khi giải thích lý do số lượng người nhập cư bất hợp pháp ở châu Âu gia tăng, Kamil cũng phân tích ảnh hưởng có thể xảy ra của hiện tượng này. Châu Âu tạm thời thu nhận hơn 6 triệu dân tị nạn Ukraine (phần lớn là Ba Lan thu nhận). Việc trợ giúp cho những người xin tị nạn đã khiến nguồn nhà ở của nhiều quốc gia vốn đã khan hiếm càng căng thẳng hơn, như ở Pháp, Bỉ và Hà Lan. Theo Kamil, châu Âu hiện nay rất lo ngại về ảnh hưởng từ cuộc chiến Nga - Ukraine cũng như khủng hoảng năng lượng. Từ tháng 2 đến nay, EU đã nhiệt tình chào đón sự xuất hiện của những người tị nạn Ukraine và ủng hộ đối với quyết định tiếp nhận người tị nạn Ukraine. Tuy nhiên, theo thời gian, sự nhiệt tình và đoàn kết ban đầu sẽ nhanh chóng giảm sút và nhận thức về vấn đề người tị nạn chắc sẽ sớm thay đổi. Theo Kamil, các nước châu Âu cần thận trọng để không trở thành “vật tế thần” cho cuộc khủng hoảng kinh tế đang cận kề.

Bắt đầu từ năm 2015, quản lý dân nhập cư đã trở thành một trong những khó khăn chính trong hoạt động đối nội và đối ngoại của EU. Trong nhiều năm, 27 quốc gia EU muốn đạt được thỏa thuận về người nhập cư để đối phó với các tình huống như khủng hoảng tị nạn từ Syria.

Tháng 7/2022, Bộ trưởng Nội vụ các nước thành viên EU đã đạt được đồng thuận sơ bộ về việc tự nguyện phân bổ người tị nạn. Đến nay, tuy có một số tiến triển nhưng vẫn chưa được thông qua. Những quốc gia như Tây Ban Nha và Italy không đồng ý với việc tiếp nhận người nhập cư. Về vấn đề này, Ủy ban châu Âu đề xuất mỗi quốc gia chấp nhận những người di cư đã đến nước mình, nhưng nếu họ lựa chọn phương án không chấp nhận thì nên bồi thường bằng những cách khác: Tài trợ cho việc hồi hương những người nhập cư bất hợp pháp hoặc hỗ trợ cho các quốc gia tiếp nhận người tị nạn.

Nguồn: Báo CAND