“Chí Phèo”- tác phẩm văn xuôi hiện thực của nhà văn Nam Cao- được không ít học giả và nhà phê bình văn học Việt Nam đánh giá là một trong những tác phẩm văn học hiện thực xuất sắc trước Cách mạng tháng 8-1945. 

Tác phẩm này cũng đã được Bộ GD&ĐT đưa vào chương trình sách giáo khoa (SGK) Ngữ văn lớp 11 từ nhiều năm nay. Tuy nhiên, mới đây, thạc sĩ Nguyễn Sóng Hiền, hiện là nghiên cứu sinh tiến sĩ tại Australia đã có bài viết  nêu quan điểm nên đưa tác phẩm “Chí Phèo” ra khỏi chương trình SGK Ngữ văn lớp 11. 

Đề xuất này ngay lập tức đã nhận được phản ứng mạnh mẽ từ dư luận, đặc biệt là các giáo viên văn học.

Theo nghiên cứu sinh Nguyễn Sóng Hiền, ở khía cạnh văn học, tác phẩm có thể được đáng giá là thành công về phong cách viết. Tuy nhiên, đứng trên góc độ giáo dục, theo quan điểm cá nhân, cần cân nhắc kỹ lại. 

“Liệu có nên vẫn tiếp tục giữ trong chương trình phổ thông hay không, khi mà bản thân tác phẩm "Chí Phèo" không có ý nghĩa nhiều về mặt giáo dục, mà ngược lại, có thể có những tác động xấu về mặt nhận thức của học sinh?”- nghiên cứu sinh Nguyễn Sóng Hiền đặt vấn đề.

Cũng theo phân tích của nghiên cứu sinh Nguyễn Sóng Hiền, nhân vật Chí trong tác phẩm “Chí Phèo” của nhà văn Nam Cao đơn giản chỉ là một đứa trẻ không được giáo dục, và không thể là đại diện hay điển hình cho một tầng lớp nào trong xã hội mà Chí đang sống. 

Những diễn biến tâm lý, hành vi của Chí chỉ như những đứa trẻ cùng hoàn cảnh ở bất kỳ xã hội nào khác. Vì vậy, không thể quy chụp rằng Chí bị xã hội phong kiến lưu manh hoá, hay bị cường hào ác bá làm hại. 

“Số phận của Chí là một số phận đáng thương, vì khi sinh ra đã phải chịu thiệt thòi và bất công. Nhưng chúng ta cũng kịch liệt phê phán và phản đối những hành vi lưu manh, thú tính của hắn. Và ngay cả việc giết Bá Kiến sau khi uống rượu say cũng là một hành động không thể dung thứ. Bên cạnh đó, việc nhiều học giả và nhà phê bình hình tượng hoá nhân vật này là sự phản kháng của tầng lớp bần nông đối với giai cấp cường hào, ác bá chính là sự quy chụp và áp đặt khiên cưỡng”- nghiên cứu sinh Nguyễn Sóng Hiền nhấn mạnh.

Ngoài ra, nghiên cứu sinh này cũng cho rằng: Nhiều nhà phê bình còn cường điệu hoá cho cặp đôi Chí và Nở, xem như là một biểu tượng xứng đôi vừa lứa. Đó dường như không phải là chủ ý của nhà văn. Chí là một tên tội phạm, một kẻ lưu manh, còn Thị Nở là cô gái đáng thương, một người thiểu năng về nhận thức, ở mãi với Chí bảy ngày mới nhớ ra rằng phải về hỏi dì. 

“Như vậy, Nở là người bị hại, bị Chí lợi dụng lúc ngủ say để cưỡng bức. Vậy thì tại sao chúng ta có thể ghép đôi cho một kẻ lưu manh với cô gái vô tội? Chưa kể sau này, Nở lại mang bầu và lại ôm thêm nỗi khổ vào thân. Dù đánh giá ở khía cạnh nào đi nữa, Chí vẫn là kẻ xấu”- anh Nguyễn Sóng Hiền nêu quan điểm.

TS Phạm Hữu Cường - giáo luyện thi môn Ngữ văn nổi tiếng trên mạng tại Hà Nội cho biết: Ý kiến của tác giả Nguyễn Sóng Hiền chỉ là nhìn nhận qua góc độ cá nhân và riêng tư. 

Đặc biệt, nghiên cứu sinh Nguyễn Sóng Hiền cho rằng Chí phèo chỉ là thân phận đứa con hoang nên mới bị lưu manh hóa là hoàn toàn không chính xác, thậm chí là hiểu lệch lạc về tác phẩm. Tác giả Nam Cao đã thể hiện rất sâu sắc việc Chí bị lưu manh hóa chính là do các nguyên nhân xã hội, từ nhà tù thực dân cho tới chế độ phong kiến thối nát chuyên đục khoét và môi trường xã hội làng Vũ Đại. 

"Theo tôi, chúng ta cần phải giữ lại tác phẩm “Chí phèo” của Nam Cao trong chương trình. Giáo viên cần giảng như thế nào để các em học sinh hiểu đúng tác phẩm, bởi trước đó cũng đã từng bị hiểu sai nhiều lần chứ không phải chỉ bây giờ. Dù như thế nào thì tác phẩm này vẫn mang những giá trị hiện thực và nhân đạo rất sâu sắc”- TS Phạm Hữu Cường khẳng định.

Đồng quan điểm trên, TS Văn học Trịnh Thu Tuyết cũng nhấn mạnh: Tôn trọng khác biệt và quyền đưa ra quan điểm riêng không đồng nghĩa với việc lan truyền, chấp nhận những phát ngôn có thể gây phương hại đến giá trị thực trong cộng đồng  như ý kiến loại bỏ tác phẩm Chí Phèo ra khỏi SGK Ngữ văn lớp 11. 

Đánh giá chung về lập luận phân tích trong bài viết nêu ý kiến loại bỏ tác phẩm của nghiên cứu sinh Nguyễn Sóng Hiền, TS Tuyết cho rằng: “Rất nhiều chỗ cách nhìn nhận của tác giả không liên quan gì đến văn chương mà na ná lời tuyên án của công tố viên, không ai cảm văn, đọc văn theo cách đó... 

Là một kiệt tác của văn học hiện thực phê phán giai đoạn 30-45, tôi tin truyện ngắn Chí Phèo luôn xứng đáng tồn tại bên cạnh bất kì tác phẩm nào trong các giai đoạn trước và sau nó”- TS Tuyết nhấn mạnh.

Cô Nguyễn Hăng Nga, Tổ trưởng Bộ môn Ngữ văn, trường THPT Hoài Đức B (Hà Nội) cũng nêu quan điểm: Cảm nhận về tác phẩm “Chí Phèo” của tác giả Sóng Hiền có phần lệch lạc. 

“Đơn cử như việc tác giả cho rằng Chí Phèo là một đứa trẻ mồ côi, không được dạy dỗ mà trẻ mồ côi ở thời nào cũng có và đã mồ côi thì phải chịu thiệt thòi, phải là lưu manh là đương nhiên. Thế tức là Chí Phèo không phải là sản phẩm của xã hội Thực dân- Phong kiến mà của mọi thời đại mặc dù Chí được sinh ra và lớn lên rồi chết đi ở thời đại ấy. Tác giả cũng không nhìn nhân vật này bằng con mắt lịch sử và thời đại mà chúng ta quen nhìn. Tác giả cũng đã nhấc Chí Phèo ra khỏi thời đại của anh ta một cách khiên cưỡng. Hơn nữa, tác giả còn cho rằng hành động Chí Phèo xông đến Thị Nở là hiếp dâm không có tính giáo dục. Điều này cho thấy, tác giả cảm tác phẩm một cách hời hợt, bề ngoài mà chưa hiểu được ý đồ nghệ thuật sâu xa và nhân văn của nhà văn Nam Cao gửi gắm qua chuyện tình Chí Phèo-Thị Nở... Nói chung, cảm thụ và ứng xử với văn chương như vậy thật là lệch lạc và đáng tiếc”- cô Nga nêu quan điểm.

Nguồn tin: Báo điện tử CAND
Biên tập: Nguyễn Cường